ઓ વુમનિયા! શારીરિક અને સામાજિક બળાત્કારનો હાહાકાર: ભવ્યતા અને સુંદરતા સામેનો વાસ્તવિક સામાજિક ચહેરો

- પ્રો. હેમંતકુમાર શાહ

કાલે વ્યાપારી ધોરણે ભજવાયેલું એક નિતાંત સામાજિક નાટક જોયું. નામ છે 'ઓ વુમનિયા'. સૌમ્ય જોશી એના લેખક અને દિગ્દર્શક બંને.

આખું નાટક એક કલાકનું જ. પણ વ્યાપારી ધોરણે એ ભજવાયું અને અમદાવાદના પ્રેક્ષકો દ્વારા ઝિલાયું એ તો નાટક પત્યા બાદ તેમણે ઊભા થઈને સતત એકદોઢ મિનિટ સુધી પાડેલી તાળીઓથી જ ખ્યાલ આવે.

શું 'બૈરું' શબ્દનો અંગ્રેજી અનુવાદ છે આ 'વુમનિયા'? કારણ કે એક સ્ત્રી પાત્ર સતત એક કલાક સુધી રંગમંચ પર નાટક ભજવે અને એમાં વાત માત્ર સ્ત્રીઓની જ આવે એવા આ નાટકમાં વિચાર છે માનવ માત્રની સમાનતાનો, ચિંતન છે સામાજિક વ્યવસ્થા વિશે; અને ઉપાય માટે મનન કરવા પ્રેરે તેવો માહોલ.

વિજાપુરથી મુંબઈ જતી ટ્રેનમાં જુદી જુદી સામાજિક ભૂમિકા ધરાવતી થોડીક ગ્રામનિવાસી સ્ત્રીઓ ભેગી થાય છે અને એમાં એક પાત્ર તરીકે જિગ્ના વ્યાસ બધી સ્ત્રીઓની ભૂમિકા એકસાથે ભજવે છે. કમાલ કરી છે એણે! એ બધી જ સ્ત્રીઓ કોઈક ને કોઈક સામાજિક પીડા સાથે બંધાયેલી છે. પણ એમને કદાચ એ પીડાનો અનુભવ થતો નથી કારણ કે એ એમને કોઠે પડી ગઈ છે. ત્રીસેકની વયની એક અપરણિત છોકરી એવી જિગ્ના માટે જે ચિંતા પરણિત સ્ત્રીઓ વ્યક્ત કરે છે ત્યાંથી નાટક શરૂ થાય છે અને છેલ્લે બળાત્કારોના કઠોર માહોલમાં એ પૂરું થાય છે.

આરંભમાં હાસ્ય રસની ભરપૂરતા એ તો એ છોકરીનું પાત્ર ભજવતી જિગ્ના વ્યાસ તેમ જ એકોક્તિના લેખકની હથોટી અને કમાલ બંને. ટ્રેનના ડબ્બાને જિંદગીની સફરનું માધ્યમ બનાવીને જિગ્ના સમાજની મોટા ભાગની સ્ત્રીઓના જીવનની સાચુકલી સફરની વાત કરે છે. એ સફર પોતે જ એક પ્રચ્છન્ન બળાત્કાર કેવી રીતે છે એ બખૂબીથી વ્યક્ત થાય છે એ છોકરીના અભિનયમાં અને સહેજ પણ કશું કાચું કાપ્યા વગરના તેમ જ કશાની તમા રાખ્યા વગરના શબ્દોમાં.

નટખટ લાગતી એક બંગાળી છોકરી પછી તેની સાથે જોડાય છે ટ્રેનના ડબ્બામાં અને એ પોતાના શહેર કલકત્તાની સુંદરતા અને ભવ્યતાનાં મોંફાટ વખાણ કરતાં થાકતી નથી.

અને પછી શરૂ થાય છે તાજેતરમાં કલકત્તાની હોસ્પિટલમાં થયેલા બળાત્કારની કહાણી. પેલી ભવ્યતા અને સુંદરતા સામેનો એ વાસ્તવિક સામાજિક ચહેરો. સૌમ્ય જોશી એ વાત દેશ આખામાં ચોરે ને ચૌટે, ઘરેબાહિરે, ઉંમરના કશા બાધ વિના સાવ સામાન્ય બીના બની ગયેલ બળાત્કાર સુધી ખેંચી જાય છે અને પ્રેક્ષકોની બચી ગયેલી સંવેદનાને ઢંઢોળે છે, એમ કહીને કે એ અસરગ્રસ્ત સ્ત્રી વ્યક્તિ છે, વસ્તુ નહીં; અને એ આપણી પરિચિત કે સંબંધી હોય તો જ આપણને એની અસર થાય એમ નહીં, કોઈ પણ સ્ત્રી પર થયેલો બળાત્કાર એ આપણા પોતાના પર થયેલો બળાત્કાર છે એમ સમજવું પડે.

નાટકનો અંતરંગ હિસ્સો બનેલા ગીતસંગીતમાં બીજા આઠેક કલાકાર જોડાય છે; અને એ તમને મનોરંજક રીતે ન ડોલાવે, પણ તમારી સૂતેલી માનવ ચેતનાને તમે જાગવાનો પ્રયાસ કરો તો જગાડે.

સૌમ્ય જોશી તો દોસ્ત અને જિગ્ના વ્યાસ પણ. બંનેને આવા મંચન બદલ અભિનંદન આપું એટલા ઓછા.

Comments

Aurangzeb’s last will recorded by his Maulvi: Allah shouldn't make anyone emperor

By Mohan Guruswamy Aurangzeb’s grave is a simple slab open to the sky lying along the roadside at Khuldabad near Aurangabad. I once stopped by to marvel at the tomb of an Emperor of India whose empire was as large as Ashoka the Great's. It was only post 1857 when Victoria's domain exceeded this. The epitaph reads: "Az tila o nuqreh gar saazand gumbad aghniyaa! Bar mazaar e ghareebaan gumbad e gardun bas ast." (The rich may well construct domes of gold and silver on their graves. For the poor folks like me, the sky is enough to shelter my grave) The modest tomb of Aurangzeb is perhaps the least recognised legacies of the Mughal Emperor who ruled the land for fifty eventful years. He was not a builder having expended his long tenure in war and conquest. Towards the end of his reign and life, he realised the futility of it all. He wrote: "Allah should not make anyone an emperor. The most unfortunate person is he who becomes one." Aurangzeb’s last will was re...

Beyond his riding skill, Karl Umrigar was admired for his radiance, sportsmanship, and affability

By Harsh Thakor* Karl Umrigar's name remains etched in the annals of Indian horse racing, a testament to a talent tragically cut short. An accident on the racetrack at the tender age of nineteen robbed India of a rider on the cusp of greatness. Had he survived, there's little doubt he would have ascended to international stature, possibly becoming the greatest Indian jockey ever. Even 46 years after his death, his name shines brightly, reminiscent of an inextinguishable star. His cousin, Pesi Shroff, himself blossomed into one of the most celebrated jockeys in Indian horse racing.

PUCL files complaint with SC against Gujarat police, municipal authorities for 'unlawful' demolitions, custodial 'violence'

By A Representative The People's Union for Civil Liberties (PUCL) has lodged a formal complaint with the Chief Justice of India, urging the Supreme Court to initiate suo-moto contempt proceedings against the police and municipal authorities in Ahmedabad, Gujarat. The complaint alleges that these officials have engaged in unlawful demolitions and custodial violence, in direct violation of a Supreme Court order issued in November 2024.

How the slogan Jai Bhim gained momentum as movement of popularity and revolution

By Dr Kapilendra Das* India is an incomprehensible plural country loaded with diversities of religions, castes, cultures, languages, dialects, tribes, societies, costumes, etc. The Indians have good manners/etiquette (decent social conduct, gesture, courtesy, politeness) that build healthy relationships and take them ahead to life. In many parts of India, in many situations, and on formal occasions, it is common for people of India to express and exchange respect, greetings, and salutation for which we people usually use words and phrases like- Namaskar, Namaste, Pranam, Ram Ram, Jai Ram ji, Jai Sriram, Good morning, shubha sakal, Radhe Radhe, Jai Bajarangabali, Jai Gopal, Jai Jai, Supravat, Good night, Shuvaratri, Jai Bhole, Salaam walekam, Walekam salaam, Radhaswami, Namo Buddhaya, Jai Bhim, Hello, and so on. A soft attitude always creates strong relationships. A relationship should not depend only on spoken words. They should rely on understanding the unspoken feeling too. So w...

Haven't done a good deed, inner soul is cursing me as sinner: Aurangzeb's last 'will'

Counterview Desk The Tomb of Aurangzeb, the last of the strong Mughal emperors, located in Khuldabad, Aurangabad district, Maharashtra, has this epitaph inscribed on it: "Az tila o nuqreh gar saazand gumbad aghniyaa! Bar mazaar e maa ghareebaan gumbad e gardun bas ast" (the rich may well construct domes of gold and silver on their graves. For the poor folks like me, the sky is enough to shelter my grave).

CPM’s evaluation of BJP reflects its political character and its reluctance to take on battle against neo-fascism

By Harsh Thakor* A controversial debate has emerged in the revolutionary camp regarding the Communist Party of India (Marxist)'s categorization of the Bharatiya Janata Party. Many Communists criticize the CPM’s reluctance to label the BJP as a fascist party and India as a fascist state. Various factors must be considered to arrive at an accurate assessment. Understanding the original meaning and historical development of fascism is essential, as well as analyzing how it manifests in the present global and national context.

State Human Rights Commission directs authorities to uphold environmental rights in Vadodara's Vishwamitri River Project

By A Representative The Gujarat State Human Rights Commission (GSHRC) has ordered state and Vadodara municipal authorities to strictly comply with environmental and human rights safeguards during the Vishwamitri River Rejuvenation Project, stressing that the river’s degradation disproportionately affects marginalized communities and violates citizens’ rights to a healthy environment. The Commission mandated an immediate halt to ecologically destructive practices, rehabilitation of affected communities, transparent adherence to National Green Tribunal (NGT) orders, and public consultations with experts and residents. The order follows the Concerned Citizens of Vadodara coalition—environmentalists, ecologists, and urban planners—submitting a detailed letter to authorities, amplifying calls for accountability. The group warned that current plans to “re-section” and “desilt” the river contradict the NGT’s 2021 Vishwamitri River Action Plan, which prioritizes floodpla...

How polarization between different ideological trends within the communist movement sharpened in India

By Harsh Thakor* This article is a rejoinder to A Note on Slogans of “Left Unity,” “Unity of the Communist Revolutionaries” and “Mass Line” by Umair Ahmed, published on the Nazariya blog .

Vadodara citizens urge authorities to adhere to environmental mandates in Vishwamitri River Rejuvenation Project

By A Representative A coalition of environmental activists, ecologists, and urban planners in Vadodara has issued an urgent appeal to state and municipal authorities, demanding strict compliance with court-mandated guidelines for the upcoming Vishwamitri River rejuvenation project. Scheduled to commence in March 2025, the initiative aims to mitigate flooding and restore the river, but citizens warn that current plans risk violating National Green Tribunal (NGT) orders and jeopardizing the river’s fragile ecosystem, home to endangered species like crocodiles and Indian Softshell Turtles.

Implications of deaths of Maoist leaders G. Renuka and Ankeshwarapu Sarayya in Chhattisgarh

By Harsh Thakor* In the wake of recent security operations in southern Chhattisgarh, two senior Maoist leaders, G. Renuka and Ankeshwarapu Sarayya, were killed. These operations, which took place amidst a historically significant Maoist presence, resulted in the deaths of 31 individuals on March 20th and 16 more three days prior.

Search This Blog