ઘૂડખર અભયારણ્યના સર્વે સેટલમેન્ટ અહેવાલમાં માત્ર 497 અગરીયાઓના હક્કોને માન્ય રાખ્યા

- હરિણેશ પંડ્યા*

સર્વે સેટલમેન્ટ અહેવાલ પર પુનર્વિચારણા કરવા અગરીયાયાઓ માંગ કરી...

ગુજરાત દેશના કુલ મીઠા ઉત્પાદનમાંથી 76% મીઠું પકવે છે. આ 76% ટકામાંથી 31% મીઠું કચ્છના નાના રણમાં પાકે છે. ચોમાસા બાદ સપ્ટેમ્બર-ઓક્ટોબર માસ માં સુરેન્દ્રનગર, મોરબી, પાટણ અને કચ્છ જિલ્લાના 6 તાલુકાનાં 107 ઉપરાંત ગામોના પરંપરાગત અગરીયાઓ કચ્છના નાના રણમાં સ્થળાંતર કરી વડાગરું અને પોડા મીઠું પકવી તેમની ગુજરાન ચલાવે છે.

કચ્છનું નાનું રણ 1973 માં ઘૂડખર અભયારણ્ય તરીકે જાહેર થયું અને ત્યારબાદ 1997માં સર્વે અને સેટલમેન્ટ પ્રક્રિયા શરૂ કરી. સર્વે સેટલમેન્ટ પ્રક્રિયામાં માલિકી હક્ક ધરાવતા, લીઝ ધારકોના દાવાઓ સાંભળવામાં આવ્યા જ્યારે પેઢી દર પેઢીથી મીઠું પકવતા પરંપરાગત હજારો અગરીયાઓના દાવાઓ નામંજૂર કરવામાં આવ્યા, તેથી આગામી દિવસોમાં હજારો અગરિયા પરિવારો રોજી રોટી વગરના થઈ જવાનો ભય ઊભો થયો છે.

આ અંગે અગરીયા હિતરક્ષક મંચના હરિણેશભાઈ પંડ્યા જણાવે છે કે, “ આઝાદી પૂર્વે કે પછી કચ્છના નાના રણનો ક્યારેય સર્વે કરવામાં આવ્યો નથી. તેને “ઝીરો સર્વે નંબર” થી ઓળખાય છે. તેના 7/12 ના ઉતારા નીકળતા નથી. એટ્લે અગરીયાઓ પાસે રણના 7/12 ના ઉતારા અને દસ્તાવેજો માંગવા અને તેના આધારે તેમની બાદબાકી કરવી તે તદ્દન અન્યાયકારી બાબત છે.

સર્વે સેટલમેન્ટ અહેવાલ જોઈએ તો ખ્યાલ આવે છે કે, આઝાદી પૂર્વેના કેટલાક કંપની કે લોકોની રણના થોડા ભાગમાં માલિકી હતી, તેમના હક્કો માન્ય કરવામાં આવ્યા છે. આઝાદી બાદ કેટલાક લોકોએ, મંડળીઓએ રણમાં લીઝ મેળવી, તેમના હક્કો લીઝ રિન્યૂના શરતે માન્ય કર્યા છે. (નામદાર હાઇકોર્ટના આદેશથી અભયારણ્યમાં લીઝ રિન્યૂ થતી નથી. તેથી તે માન્ય હકકોનો પણ કોઈ અર્થ રહેતો નથી.)

પરંપરાગત અગરીયાની વાત કરીએ તો તેઓ સદીઓથી મીઠું પકવે છે, અને 1948 ના “સોલ્ટ એક્સપર્ટ કમિટી” ના ભારત સરકારના નિર્ણય અનુસાર 10 એકર અગરીયા (10 એકરથી ઓછી જમીનમાં મીઠું પકવતા) ઓને કોઈ લીઝ લાઇસન્સની જરૂર નથી. 2006 ના વન અધિકાર કાયદા મુજબ કોઈ પણ અભયારણ્યમાં પેઢી દર પેઢીથી પરંપરાગત રીતે આજીવિકા મેળવતા લોકોના અધિકારોને સામેથી ચાલીને ગ્રામસભા, પંચાયતો અને ગામના 75 વર્ષના વડીલોના નિવેદનોથી ઓળખી કાઢવાના હોય છે. જે આ કિસ્સામાં થયું જ નથી.”

નોંધનીય બાબત એ છે કે, ઘૂડખર અભયારણ્ય પાસે કુલ 4.95 લાખ હેક્ટર જમીન છે. 6 થી 7 હજાર અગરીયાઓ 10-10 એકરમાં મીઠું પકવવાની પરવાનગી આપે તો પણ તે કુલ જમીનનો માત્ર 6% હિસ્સો થાય. અને બીજી મહત્વની બાબત એ છે કે અગરીયાઓ રણમાં માત્ર સિઝન પૂરતા વપરાશી અધિકાર માંગે છે, જેનાથી જમીન અભયારણ્ય વિભાગ પાસેજ રહે છે.

છેલ્લા 2 વર્ષથી અભયારણ્ય વિભાગ સર્વે અને સેટલમેન્ટ રિપોર્ટમાં નામ ન હોવાનું કારણ દર્શાવી અગરીયાઓને રણમાં જવાથી રોકે છે. ગત સિઝનમાં રણના કાંધીએ SRP તૈનાત કરી કડક બંદોબસ્ત રાખ્યો હતો. ખૂબ રજૂઆતો બાદ લોકપ્રતિનિધિઓના ભલામણથી અગરીયાઓને રણમાં પ્રવેશ આપ્યો હતો. આવતા દોઢ થી 2 માહિનામાં મીઠાની સીઝન આવશે ત્યારે પરંપરાગત અગરીયાઓએ સરકારને વિનંતી કરી છે, કે સર્વે સેટલમેન્ટ અહેવાલ પર પુનર્વિચારણા કરવામાં આવે અને ગ્રામપંચાયતો, ગ્રામસભાઓ મારફતે ખરાઈ કરી તમામ પરંપરાગત અગરીયાઓના સિઝનલ વપરાશી અધિકારને કાયમી માન્યતા આપવામાં આવે.

રણમાં કેટલા અગરીયા છે?

• ગુજરાત સરકારના વન વિભાગ દ્વારા નામદાર હાઇકોર્ટમાં કરેલ સોગંદનામાં અનુસાર 59,600 અગરીયાઓ રણમાં જઈને મીઠું પકવે છે.

• ગુજરાત સરકારના ગ્રામીણ શ્રમ આયુક્ત ની કચેરી દ્વારા પાટે પાટે સર્વે કરીને રણમાં મીઠું પકવતા 7600 અગરીયા પરિવારોને “સ્વ-રોજગાર પ્રાપ્ત અગરીયા પોથી” આપેલ છે.

• દર વર્ષે મીઠાની સિઝનમાં સુરેન્દ્રનગર, પાટણ, મોરબી અને કચ્છ જીલ્લામાંથી વિવિધ કચેરીઓ પાણી, શિક્ષણ, આરોગ્ય, સેફ્ટી કીટ, પોષણ વગેરે સેવાઓ પૂરી પાડે છે.

• આશરે 4800 પરિવારોને સરકારે રાહત દરે સોલર વોટર પંપ સિસ્ટમ આપેલ છે.

---

*અગરીયા હિતરક્ષક મંચ

Comments

Defeat of martial law: Has the decisive moment for change come in South Korea?

By Steven Lee Late at night on December 3, soldiers stormed into South Korea’s National Assembly in armored vehicles and combat helicopters. Assembly staff desperately blocked their assault with fire extinguishers and barricades. South Korea’s President Yoon Suk Yeol had just declared martial law to “ eliminate ‘anti-state’ forces .”

70,000 migrants, sold on Canadian dream, face uncertain future: Canada reinvents the xenophobic wheel

By Saurav Sarkar* Bikram Singh is running out of time on his post-study work visa in Canada. Singh is one of about 70,000 migrants who were sold on the Canadian dream of eventually making the country their home but now face an uncertain future with their work permits set to expire by December 2024. They came from places like India, China, and the Philippines, and sold their land and belongings in their home countries, took out loans, or made other enormous commitments to get themselves to Canada.

Govt of India asked to work for release of 217 Indian fishermen detained in Pakistan since 2021

By A Representative Members of the fishing communities from Gujarat and Diu, Union Territory, held a press conference in Ahmedabad, urging the Union Government to take proactive measures to secure the release of Indian fishermen currently detained in Pakistan. Presently, 217 Indian fishermen, mostly from Gujarat and Diu, are held in Pakistan’s Malir Jail. Of these, 53 have been incarcerated since 2021 and 130 since 2022.

This book examines dialectics of complex caste and class relationship

By Harsh Thakor* In Caste and Revolution by N. Ravi, the author addresses questions raised by Dalit and Bahujan intellectuals inspired by revolutionary parties. These questions center on caste issues and seek to formulate a profound diagnosis to chart a path toward the annihilation of caste. The book explains how caste-based feudalism and comprador bureaucratic capitalism intertwine to perpetuate the caste system. It asserts that only the path of a New Democratic Revolution can eradicate caste. The book delves into the need for an equal position for oppressed castes in all layers of society to abolish caste discrimination and oppression. It offers an analytical diagnosis, a penetrating navigation, and a detailed account of the dialectics of caste and class across diverse spheres. Annihilation of Caste and the New Democratic Revolution A revolutionary party develops a perspective document on the caste question, integrating its understanding of caste and the program for caste annih...

How Amit Shah's statement on Ambedkar reflects frustration of those uncomfortable with Dalit assertion, empowerment

By Vidya Bhushan Rawat* Dr. B.R. Ambedkar remains the liberator and emancipator of India’s oppressed communities. However, attempts to box him between two Brahmanical political parties betray a superficial and self-serving understanding of his legacy. The statement by Union Home Minister Amit Shah in the Rajya Sabha was highly objectionable, reflecting the frustration of those uncomfortable with Dalit assertion and empowerment.

34 Dalit families in IIT Kanpur without toilets in Open Defecation Free India

By Sandeep Pandey When Indian Institute of Technology at Kanpur was set up in 1959, two villages were uprooted. The farmers were given meagre compensation for the standing crop. No compensation was given for the land to build this institute of national importance. Each family was promised a job but what was not told to them was that one would require specialised skills to get a job at IIT. Some members of these families were, of course, absorbed for menial work. Some washerfolk families were also invited from outside to live on campus to take care of the laundry needs of students, staff and faculty members. One of these men was cajoled by IIT authorities then to forego a regular employment at IIT and instead take up clothes washing work.

Balod tech fest tests students’ interest in innovative ideas in the fields of science, engineering, start-ups

By A Representative A techno fest scheduled on December 20 and 21 in Balod district of Chhattisgarh will test the innovative ideas of school students in the fields of science, engineering and start-ups. For this two-day fest organised at Maheswari Bhawan of the district, a total of 824 models made by students were initially registered. Out of those, a selection committee chose 200 models from several schools spread over five blocks of Balod. These will be on display on these two days from 10am to 4.30pm. Out of many ideas, one of the most interesting models is a smart glove which can be used by children with impairments and disabilities. For those who cannot speak at all or have speech difficulty, they can ask for help from caregivers by pressing their fingers on the glove after wearing it. This will attract attention.

प्राकृतिक संसाधनों के दोहन करने की प्रतिस्पर्धा: बढ़ रही पर्यावरणीय और सामाजिक चुनौतियां

- राज कुमार सिन्हा प्राकृतिक संसाधनों और कॉमन्स, जैसे सामुदायिक भूमि, वन, चारागाह और जल निकाय स्थानीय समुदायों के लिए महत्वपूर्ण हैं जो इन संसाधनों पर निर्भर हैं और उनके सतत् उपयोग एवं संरक्षण के लिए पीढ़ियों से प्रयासरत हैं। कॉमन्स न केवल हमारी पारिस्थितिकी को संतुलित रखते हैं, बल्कि ग्रामीण आजीविका, जैव विविधता, और जलवायु अनुकूलन के लिए भी महत्वपूर्ण हैं। दुर्भाग्यवश, हर साल इन संसाधनों में 4% की कमी आ रही है, जिससे पर्यावरणीय और सामाजिक चुनौतियां बढ़ रही हैं। इन कॉमन्स के संरक्षण और पुनरुद्धार के लिए दीर्घकालीन योजना पर कार्य करने की आवश्यकता है। जिससे एक बेहतर, समान और टिकाऊ भविष्य का निर्माण हो सके।

બેટ દ્વારકામાં માત્ર મુસ્લિમ ઘરો અને ધાર્મિક સ્થળો પર બુલડોઝર કાર્યવાહી: તાત્કાલિક રોકવાની માંગ

- પ્રતિનિધિ દ્વારા બેટ દ્વારકામાં મુસ્લિમ સમુદાયના ઘરો અને ધાર્મિક સ્થળો પર તંત્ર દ્વારા થયેલી બુલડોઝર કાર્યવાહી સામે સામાજિક આગેવાનો અને નાગરિકોમાં ભારે વિરોધ જોવા મળી રહ્યો છે. સ્થાનિકોમાંથી કેટલાક દ્વારા ગુજરાતના મુખ્યમંત્રીને લેખિતમાં રજૂઆત કરવામાં આવી છે, જેમાં આ કાર્યવાહી તાત્કાલિક રોકવાની માંગ ઉઠાવવામાં આવી છે.

Sylvester Clarke: The forgotten force of West Indies fast bowling

By Harsh Thakor* December 4th marked the 25th anniversary of Sylvester Clarke's untimely death due to a heart attack at the age of 45, just weeks after the passing of Malcolm Marshall. This year also commemorated what would have been his 70th birthday on December 11.

Search This Blog